Gdzieś pomiędzy wspaniałą przeszłością a słonymi mokradłami

Patrząc na niewysokie, kolorowe domy starówki bez problemu wyobrażam sobie wspaniałą, kolonialną przeszłość miasta, ale jednocześnie uświadamiam sobie, że tamte złote czasy Saint-Louis minęły bezpowrotnie. Przyglądam się tym niemym betonowym świadkom lepszych czasów i nie wiem, czy bardziej czuję zachwyt nad atmosferą tego miejsca, czy też smutek spowodowany opłakanym jego stanem.

Kiedy w połowie siedemnastego wieku Francuzi przybyli na zachodnie wybrzeże Afryki, na swoją pierwszą bazę handlową wybrali niewielką niezamieszkałą wysepkę zwaną w lokalnym języku wolof Ndar, leżącą u ujścia rzeki Senegal do oceanu. Mieszkańcy, którzy osiedlili się tutaj w 1659 roku, nadali pierwszej francuskiej faktorii na zachodnim afrykańskim wybrzeżu nazwę Saint-Louis, czyli Święty Ludwik, chcąc w ten sposób uhonorować zarówno świętego Ludwika IX, kanonizowanego króla Francji, jak i panującego wówczas Ludwika XIV. Zadaniem ufortyfikowanej osady była kontrola wymiany handlowej wzdłuż rzeki Senegal. Szybko jednak, bo już w 1673 roku, została ona stolicą całej francuskiej kolonii.

Gdy zatrzymujemy się na obiad w niewielkiej, lokalnej knajpce poza centrum, serwującej przepyszne krewetki w sosie yassa, moją uwagę od razu przyciąga spory obraz, wiszący na jednej ze ścian. Przedstawia on elegancko ubraną kobietę o afrykańskich rysach twarzy, ale dość jasnej karnacji, stojącą na tle charakterystycznego mostu, łączącego wyspę Ndar ze stałym lądem. To jedna z signares – kobiet, które dość szybko zaczęły pełnić ważną rolę w rozwijającym się społeczeństwie Saint-Louis. Miały one mieszane, francusku-afrykańskie korzenie – takich ludzi nazywano tu Metysami. Stanowili oni śmietankę towarzyską miasta, mającą duży wpływ na gospodarkę regionu. Do dziś ciężko mi uwierzyć, że w tamtych czasach kobiety, w dodatku mieszane, mogły osiągnąć tak ważną pozycję społeczną.

Osiemnasty wiek należał właśnie do metyskiej burżuazji, która rozkwitała wraz z rozwojem samego miasta, stającego się jednym z wiodących portów handlowych Afryki subsaharyjskiej. Eksportowano stąd wosk pszczeli, skóry zwierzęce, ambrę, gumę arabską i – przede wszystkim – niewolników. Niektórzy badacze twierdzą, że do obu Ameryk wywieziono stąd więcej ludzi niż z będącej symbolem niewolnictwa wyspy Gorée. Kobiety zajmujące się tym handlem zdobywały coraz większy wpływ na gospodarcze, polityczne, społeczne i religijne życie miasta. Wykreowały przy tym specyficzną kulturę, opartą z jednej strony na szyku i elegancji, co doskonale widać po ubiorze kobiety na obrazie, i na ludowych zwyczajach z drugiej. Mówi się na przykład, że wiele z nich chętnie jadło palcami, siedząc na dywanie niż sztućcami przy stole.

Najlepsze czasy dla Saint-Louis nastały wraz z objęciem w 1854 roku przez generała Luisa Faidherbe stanowiska gubernatora kolonii Senegal. Przyczynił się on znacząco do rozwoju i unowocześnienia miasta, inicjując projekty modernizacyjne o dużej skali, takie jak zaopatrzenie mieszkańców w wodę pitną, budowa linii telegraficznej łączącej Saint-Louis z Dakarem, czy wreszcie konstrukcja mostu, który ułatwił przeprawę między wyspą Ndar a stałym lądem, dotychczas odbywającą się łodziami.

To właśnie ten most jest do dzisiaj dumą miasta, opisywaną przez wszystkie przewodniki i pokazywaną przez mieszkańców. Z biegiem lat narosło wokół niego kilka legend, z których najpopularniejszą jest twierdzenie, jakoby konstrukcję zaprojektował sam Gustaw Eiffel. Nie jest to prawdą, chociaż nazwisko inżyniera pojawia się w historii mostu – firma należąca do niego była bowiem jedną z dwóch, które brały udział w przetargu o zlecenie. Wygrała go jednak konkurencyjna spółka Nouguier, Kessler et Cie, która 14 lipca 1897 roku oddała do użytku metalowy most, łączący wyspę ze stałym lądem.

Przez most, nazwany na cześć gubernatora Mostem Faidherbe, przejeżdżamy kilkukrotnie, ale najładniej prezentuje się on z nabrzeża przy starówce, gdzie na betonowym murku siedzą miejscowi młodzieńcy. Ma on pięćset siedem metrów długości, dziesięć i pół metra szerokości i waży tysiąc pięćset ton. Składa się z ośmiu metalowych przęseł, z których jedno można odchylić, tak by umożliwić żeglugę po rzece. Z elementami konstrukcyjnymi związana jest inna opowieść, według której metalowe części zostały zaprojektowane dla mostu nad Dunajem w Rumunii. Jednakże i ta mija się z prawdą.

Wszystko, co dobre szybko się kończy i niestety złoty okres w historii miasta także nie trwał długo. Już pod koniec dziewiętnastego wieku Saint-Louis zaczęło tracić na znaczeniu na rzecz Dakaru. Jedną z przyczyn był utrudniony dostęp do tutejszego portu dla coraz większych statków parowych, które Dakar przyjmował bez problemu, powoli zagarniając coraz większy udział w handlu. Kolejnym ciosem stało się otwarcie linii kolejowej z Dakaru do Saint-Louis, która omijała lokalny port, jednocześnie pozwalając francuskim firmom na rozwój własnych sieci handlowych, a tym samym marginalizując pozycję rozdających dotychczas karty Metysów.

Ostateczny cios zadała miastu francuska administracja, przenosząc w 1902 roku stolicę Francuskiej Afryki Zachodniej do Dakaru. W tym momencie być mieszkańcem Saint-Louis przestało być prestiżowe, a śmietanka towarzyska szybko przeniosła się na południe, gdzie rozkwitło nowe centrum gospodarcze, kulturalne i polityczne. Zamknięto wiele sklepów, warsztatów i firm, wzrosło bezrobocie i zaczął się gospodarczy zastój. Miasto nadal było stolicą kolonii Mauretania, ale jego znaczenie zmalało zasadniczo. Natomiast kiedy Dakar ustanowiono stolicą niepodległego Senegalu w połowie dwudziestego wieku, znajdujące się na peryferiach kraju Saint-Louis popadło w letarg. Z tętniącego życiem, znaczącego ośrodka handlowego i politycznego stało się prowincjonalnym miastem, zanurzonym gdzieś pomiędzy wspaniałą przeszłością a nijaką teraźniejszością.

To właśnie rzuca się w oczy, kiedy zwiedzam starówkę Saint-Louis. Podłużna wyspa otoczona jest wstążką asfaltowej drogi, po której jeżdżą dorożki wożące przybywających tutaj turystów. Nawierzchnia bocznych ulic to często ubity piach. Niektóre budynki, takie jak dawny Pałac Gubernatora czy katedra, są w miarę zadbane, ale większość kolonialnej zabudowy znajduje się dzisiaj w opłakanym stanie. Na fasadach brakuje fragmentów zdobień, tynki łuszczą się i odpadają, drewniane okiennice dawno już się wypaczyły a balkony wyglądają, jakby groziły zawaleniem. Choć radosne kiedyś kolory ścian nadal są widoczne, to nie ulega wątpliwości, że większości przydałoby się malowanie. Jeden z domów pokryto kafelkami, w wielu wstawiono ciężkie, metalowe drzwi. Od ścian odchodzą grube, czarne kable doprowadzające elektryczność, łącząc się niczym pajęcze sieci na drewnianych słupach. Mimo to, a może właśnie dzięki temu wszystkiemu, starówka ma przyjemny klimat, będący mieszanką dawnej europejskiej kolonialnej elegancji i dzisiejszej afrykańskiej praktyczności, polegającej na radzeniu sobie z problemami, także budowlanymi, w najprostszy możliwy sposób.

Tym, co daje Saint-Louis nadzieję na ponowny rozwój, jest turystyka, stanowiąca obecnie dużą część lokalnej gospodarki. Odwiedzających przyciąga nie tylko zabytkowa, kolonialna starówka i przyjemna atmosfera miasta ale też jego scena kulturalna. Saint-Louis słynie z licznych festiwali, z których najważniejszy jest Saint-Louis Jazz Festival. Raz w roku odbywają się też barwne wyścigi lokalnych, drewnianych łodzi. Dodatkowo, miasto jest fantastycznym punktem wypadowym do pobliskich parków narodowych i rezerwatów przyrody, takich jak chociażby Park Narodowy Djoudj, będący rajem dla miłośników natury, w szczególności ptaków. Podobnie jak w innych częściach Senegalu, można tu spróbować prostej, ale bardzo smacznej kuchni i spotkać przyjaznych ludzi.

W 2000 roku UNESCO umieściło tutejszą starówkę na Liście Światowego Dziedzictwa, jako wybitny przykład miasta kolonialnego, które zachowało oryginalny układ i architekturę. Doceniono także szczególne położenie Saint-Louis na styku trzech środowisk. Leży ono bowiem w miejscu, gdzie piaski pustyni powoli przechodzą w sawanny, czyli w rejonie Sahelu. Część miasta znajduje się na półwyspie Langue de Barbarie, który jest w wąskim na trzysta metrów i długim na dwadzieścia pięć kilometrów pasem piachu, oddzielającym rzekę Senegal od oceanu. Wreszcie kolejna dzielnica wyrosła na stałym lądzie, otoczona słonymi mokradłami.

Na półwyspie Langue de Barbarie znajduje się kilka hoteli, oferujących noclegi turystom, którzy nie tylko chcą zwiedzić Saint-Louis, ale też skorzystać z uroków miejscowej plaży. Od strony oceanu ciągnie się bowiem przyjemny pas piasku, po którym można spacerować w towarzystwie białych krabów. Najwięcej widać ich nocą, gdy uciekają przed światłem latarki. W dzień łatwiej dostrzec ich małe norki i – niestety – mnóstwo śmieci, takie jak plastikowe butelki czy torebki foliowe. To przykre, ale Senegal wydaje się być jednym z najbardziej zaśmieconych krajów, w jakich dotychczas byłam.

By dotrzeć do położonych na półwyspie hoteli, trzeba przejechać przez dzielnicę zwaną Guet Ndar, leżącą na południe od mostu łączącego półwysep ze starówką. W tym miejscu stoi pomnik upamiętniający ofiary I wojny światowej, ale we wszechobecnym chaosie łatwo go przeoczyć. O ile stare miasto jest bowiem miejscem dość sennym i pełnym przestrzeni, to po drugiej stronie sytuacja wygląda zupełnie inaczej. Zakurzone boczne ulice pełne są nie tylko ludzi, ale też straganów, motocykli i dorożek. Przed sklepami i warsztatami stoją skrzynie, beczki, rdzewiejące samochody i sklecone z kilku drągów i płacht namioty, a pomiędzy tym wszystkim plączą się dzieci i kozy.

Wzdłuż półwyspu prowadzi droga, akurat będąca w remoncie kiedy odwiedzamy Saint-Louis. Na całej długości dzielnicy Guet Ndar, pomiędzy tą ulicą, a nabrzeżem od strony rzeki Senegal, rozłożyły się stoiska, na których rybacy sprzedają ryby, reperują sieci czy po prostu stoją i nad czymś debatują. Przestrzeń przy brzegu szczelnie wypełniają łodzie zwane tu pirogami, a niektóre z nich wyglądają, jakby miały zostać tu na zawsze, bo są zbyt zniszczone by wypłynąć w morze. Największy harmider obserwuję rankiem, gdy rybacy wracają z połowu. Wówczas to, co złowili, sprawnie sprzedają bezpośrednio z pokładów swoich długich, kolorowych piróg.

Łodzie te od początku zwracają moją uwagę. Przystań w Guet Ndar wygląda niemalże jak galeria sztuki ludowej na świeżym powietrzu. Przewodnik tłumaczy mi, że właściciele malują na swoich pirogach to, co chcą. Ważne, by było kolorowo. Niektóre motywy jednak powtarzają się dość często: rok zwodowania łodzi, wizerunek marabuta, czyli lokalnego przywódcy duchowego, czy imię ukochanej osoby. Choć wyglądają prymitywnie, wszystkie będące w użyciu łodzie muszą mieć silnik, a prawo wymaga obecnie także nawigacji GPS, gdyż wielu rybaków ginęło na morzu. Załoga składa się z od sześciu do dwudziestu osób, w zależności od wielkości pirogi. Wypływają oni na kilka godzin, a ryby łowią na haczyk lub w sieci. Po powrocie sprzedają je, reperują sieci, konserwują silniki i odpoczywają, a kiedy przyjdzie czas, wypływają znowu w morze.

Trudno powiedzieć, która część Saint-Louis jest ciekawsza – czy ta stara, z jej rozpadającymi się, ale uroczymi domami, czy nowa, pełna barwnego życia i problemów codzienności. Takie właśnie jest całe Saint-Louis. Gdzieś pomiędzy – przeszłością a teraźniejszością, lądem a oceanem, pustynią a sawanną, Afryką a Europą… I to właśnie jest w nim najpiękniejsze.

Lubicie miasta takie jak Saint-Louis, podniszczone, ale o wspaniałej przeszłości? Wolicie zwiedzać starówki, czy chętniej spacerujecie po nowych dzielnicach, gdzie toczy się normalne życie?

Cieszę się, że tu jesteś! Mam nadzieję, że spodobał Ci się i zaciekawił ten wpis. Jeśli tak, to będzie mi niezmiernie miło, gdy klikniesz Lubię to, dodasz +1 i podzielisz się wpisem ze znajomymi albo dołączysz do dyskusji! To dla mnie ważne, bo pokazuje, że warto dalej pisać. Masz uwagi, komentarze, pytania? Nie wahaj się, napisz! Cieszę się z każdego sygnału od Ciebie! Dziękuję :)

- Ewa a

Wydrukuj lub zapisz PDF